’Activating Arctic Heritage’

Kalaallit Nunaanni UNESCO Nunarsuarmi kingornuttagassat pillugit ilisimatusarnikkut annertuumik pilersaarusiaannik ilisiarititsineq

`Activating Arctic Heritage`-p ilisimatusarnikkut annertuumik pilersaarutaat ukiuni tulliuttuni ilisimatusarnikkut pisussaqartitsipput sumiiffinni ukuusuni: Kalaallit Nunaanni sumiiffiit nutaat marluk UNESCO-p Nunarsuarmi kingornuttagassaanut ilannguttut tassaasut Aasivissuit-Nipisat Kalaallit Nunaata kitaaniittoq aamma Kujataa Kalaallit Nunaata kujataaniittoq.

Ukiuni 4000-niit amerlanerusuni inuit piniarnermik kulturillit nunasinerannik taavalu imaani nunamilu piniartarsimanerannik Aasivissuit-Nipisat ersersitsivoq. Kujataani kingornutassaiqarfiit nunani avannarlerni qallunaatsiaat ukiuni akullerni nunalerinermik ingerlatsimanerat ullutsinnilu nunaateqarnerup nunamik sunniisimanerannik ersersitsisoq.

Ilisimatusarnermut pilersaarummi uku paasiniarneqarput: Piffissaq sivisooq isigalugu inuuniarnermut sakkortuumik allannguutaasartut inuit qallunaatsiaallu qanoq anigortarsimavaat?

Ukiut 1000-t kingulliit silaannaap pissusaata taavalu piniagassat isumalluutaasut allanngorarnerat, pigissaarnikkut aqutsinikkullu allannguutit annertusinnaasartut ukiuni akullerni silaannaap kissarnerani taavalu sermersuaqarnerata nalaani anigorniarlugit inooqatigiit qanoq nalimmassarlutillu periuseqartarsimappat?

Apeqqutit akissutisiniarlugit itsarnisarsiuut sumiiffinni pingaarnersiukkani nalunaarsuinerini assaanerinilu pinngortitamillu ilisimatusarnermut periutsit nutaajunerusut atornerini silap pissusiata avatangiisillu allanngorsimanerat ersarissarneqassapput.

Pilersaarummi ilaapput kingornutassiaqarfinni qanganitsat najugaqarfiusimasullu allanngutsaalinissaannut ilisimatusarneq. Silaannaap allanngorarnera, nunalerinermik suliat, aatsitassarsiorneq takornariallu amerliartortussatut naatsorsuutigineqartut nunani issittuni avatangiisiinik taavalu qanganitsanik nunamiittunik sunniisarput, pilersaarusiallu suliassaasa ilagaat qanganitsat allanngutsaalinissaanut nakkutiginninnermut nalunaarsuinermullu periusinik nutaanik inerisaanissaq taavalu nunamik atuineq qanganitsanillu illersuineq naligiimmik ingerlasinnaanissaat nassaariniassallugu.

Pilersaarutip angorusutaanut ilaavoq kingornutassiaqarfinni soqutigisaqaqatigiit nunaqavissut suleqatiserinerisigut ilisimatuussutsikkut misissuinerit Kalaallit Nunaanut pituttornissaat.

Ilisimatuut, innuttat, katersugaasiviit, takornarialerisut nunaqavissullu peqatigiiffiit ataatsimoortilernissaannut ilisimasaminnik piginnaasaminnillu kingornutassiaqarfinni marluusuni siunissami ineriartortitseqataanissaanut pilersaarut aallarnisaasoorusuppoq.

Àrctivating Arctic Heritage` tassaavoq Carlsberg Semper Ardens pilersaarusiaq ukiuni 2019-2023-mi ingerlanneqartussaq. Kalaallit Nunaanni Danmarkimilu katersugaassivissuit suleqatigiinnerini tunngaveqarpoq. Pilersaarusiami aqutsisuupput suleqatigiillutillu misissuinermut ilisimatooq dr. phil. Bjarne Grønnow (Nationalmuseet) aamma (Nunatta Katersugaasivia Allagaateqarfia) NKA-mi pisortamut tullersorti ph.d. Christian Kock Madsen

Arctivating Arctic Heritage Kujataani pillugu immikkut:

Kujataani kingornutassiaqarfimmi Gardarimi (Igalikumi) qallunaatsiaat biskoppeqarfissuata iliveqarfianiit saanikut misissorneqassapput. Assaanerni nutaajunerusuni paasisat taavalu siornatigut saanerpassuarnik misissuinerni ilisimaligarpassuit ataqatigiissaarneqassapput, qallunaatsiaat piffissami ukiut 1000-1400-mi peqqissusaat, inuuniarnermikkut atugarisimasaat inuussutissanillu atuisimanerat paasinarsarnissaat   anguniarlugu. Inuup timaata pisataanik ilisimatusaatit aamma uummassusilerinermi-itsarnisarsiornermi misissueqqissaarnermi periutsit nutaanerpaat atorlugit ingerlanneqassapput. Qallunaatsiaat attakuini naasut amiakkuisa misissornerini paasiniarneqassaaq qallunaatsiaat naasunit pisunit qanoq inuussuteqarsimatiginersut, tamannami suli ilisimaneqanngilaq.

Kiisalu pilersaarutip ilagaa inuit piffimmi nunassinnerat malittarissallugu. Qallunaatsiaat 1400-kkunni tammarnerisa nalaanni inuit piniartuunermik kulturillit nunassinnerat tassaavoq Kalaallit Nunaata kujataata oqaluttuarisaanerani ersarissarneqarsimanngitsoq.

Box 1 aamma Takussutissiaq 1:

Aasivissuit-Nipisat: Piniartoqarfiit

Kingornutassiaqarfik, Aasivissuit-Nipisat, Sisimiut kujataani Qaasuitsup killeqarfiata nalaani inissisimavoq. Sermersuarmiit Davisstrædemi qeqertat avalliit tikillugit isorartussuseqarpoq. Ukiut 4.400-t ingerlanerini inuit nunamik atuisimanerannut najugaqarfikui, ilerrit inussuit allarpassuillu piniartutut, nunap timaanut sineriammullu, piniagassat malillugit nuttartutut inuusimanerannut takussutaapput. 2019-mi aasakkut `Activating Arctic Heritage` aallarnisaataasunik suliaqarnerminni nalunaarsuipput misiliutaasussanillu assaallutik tassanilu illorsuit 1600-1800-kkunneersut arlallit nassaarineqarput nalunaarsorneqarlutillu. Illorsuit nassaarineqartut angisussusaat akulikissusaallu takutippaat inuit amerlasuusimasut taavalu piniagassaqarluarsimasoq, ilimagineqarporlu arfiviit piniarluarneqartarsimasut. (Tak. 1, assiliisoq: Bjarne Grønnow)

Box 2 aamma Takussutissiaq 2:

Kujataa: Issittumi kiannerulaartumi nunaateqarfiusut asseqanngitsut

Kujataa, kingornutassiaqarfik kujalleq tassaavoq ukiuni akullerni 1000-1450 kr.in.king. nuna siullermik qaallunaatsianit nunalerisunit sunnerneqarsimasoq. Nunap sunnerneqarnera aamma ullumikkut savaateqarnermit narsaasiornermillu ingerlavoq – inuussutissarsiut nunasiaataanerup aallartinneraniit ilaqutariinni eqeersimaartuniit sorlanitsinneqarsimasoq. Qallunaatsiaat inuussuteqarnikkut qanoq issusaat, peqqissusaat nerisaallu `Activating Arctic Heritage`-miit misissuiffigineqarput ukiuni akullerni iliveqarfigisimasaanninngaaniit, soorlu Igalikumiit saanikui misissornerisigut (Tak. 2, assiliisoq: Jette Arneborg). Qallunaatsiaat tammarnerisa kinguninngua inuit nunap ilaa tamakkerlugu nunasiffigaat. Pilersaarusiap suliassaasa ilagaat piffiup taassuma ilisimasaqarfiuallaanngitsup qaammarsaaviginissaa.  

Box 3 og Takusassiaq 3:

Oqaloqatigiinneq pinngortitseqatigiinnerlu

`Activating Arctic Heritage`-mi ilisimalikkanik nutaanik paasisimasanillu pilersitsineq pinngortitseqatigiinnermik tunngaveqarpoq. Nunaqavissut nukingi, nunarsuarmi kingornuttagassat kattuffiit, katersugaasiviit, atuarfiit, peqatigiiffiit il. il. pilersaarusiaq aqqutigalugu ilisimatuunut attuumalersitsivoq, taakku ass. kulturikkut kingornussat takornariaqarnermut ilinniartitaanermullu sunniutaat pillugit workshopinik nalliuttorsiortitsinernillu ataatsimut aaqqissuisassapput (Tak. 3, assiliisoq: Martin Appelt). Pilersaarusiap inuup inuiaqatigiillu pissusiinik paasiniaanertaata misissussavaa nunaqavissut ilisimatuullu suleqatigiinnermut anguniagaat kingornutassiaqarfinnik atuinermut siunissaamullu qanoq sunniuteqassanersoq, taavalu suleriaaseq  taana nunaqavissunut kingornutassiaqarfinnik piginnituunermut misiginerulersitsissanersoq.